Symbole elektryczne – Jak czytać schematy? #4 STYKI, PRZYCISKI, CZUJNIKI

Artykuł z serii: Kurs czytania schematów elektrycznych

W dwóch poprzednich lekcjach pisałem o przekaźnikach i stycznikach, gdzie styki  elektryczne były przełączane elektromagnetycznie. Istnieje wiele innych urządzeń, w których styki przełączane są mechanicznie, indukcyjnie, pneumatycznie lub hydraulicznie. W tej lekcji przedstawię zestawienie symboli styków wraz z ich napędami.

Z poprzedniej lekcji #2 wiemy, że styki elektryczne mogą być normalnie otwarte (NO) i normalnie zamknięte (NC) lub przełączne (NCNO). Jednak zwarcie lub rozwarcie styków może zostać wysterowane na wiele sposobów – dzięki napędom. W lekcji #2 i #3 opisane zostały napędy elektromagnetyczne – cewki. W tym artykule przedstawię inne rodzaje sterowania stykami.

Symbole elektryczne – Rodzaje styków

SYMBOL STYKU	OPIS
	Styk NO – ogólny symbol styku normalnie otwartego; styk zwierny. Uruchomienie napędu (np, przyciskiem, cewką) zwiera styk i jest przejście między przyłączami 13 i 14.
	Styk NC – ogólny symbol styku normalnie zamkniętego; styk rozwierny. Uruchomienie napędu rozwiera styk i nie ma przejścia między przyłączami 11 i 12
	Styk NCNO – ogólny symbol styku przełącznego; styk c/o (close/open). Uruchomienie napędu przełącza styk z 11,12 na 11,14
	styk główny stycznika – styk mocy stycznika; styk roboczy stycznika;
	styk NO wyprzedzający – Styk tego typu zwiera z wyprzedzeniem w stosunku do „normalnych” styków podłączonych do tego samego napędu. Stosuje się go w układzie sterowania wtedy gdy potrzeba przekazać informację szybciej niż np. załączenie silnika przez styki główne. Może służyć do zabezpieczeń w układach sterowania.
	Styk NO opóźniający – Styk tego typu zwiera z opóźnieniem w stosunku do „normalnych” styków podłączonych do tego samego napędu. Stosuje się go w układzie sterowania wtedy gdy potrzeba przekazać informację z niewielkim opóźnieniem po załączeniu styków głównych/normalnych. Można go stosować np. do potwierdzenia pracy silnika, przekazując sygnał przez ten styk np. do lampki lub sterownika PLC

Na schematach można spotkać jeszcze kilka innych symboli styków np. przelotowe, z samoczynnym cofaniem i inne funkcyjne, raczej rzadko stosowane. Analizując schemat elektryczny w pierwszej kolejności powinniśmy zwrócić uwagę na napęd, który wyzwala styk i przeanalizować jego zastosowanie w schemacie.

Symbole elektryczne – Napędy styków

Na schematach elektrycznych napędy styków mogą być rysowane na kilka sposobów. Na przykład cewki elektromagnetyczne mogą być rysowane na innej stronie schematu niż styki. Ta zasada tyczy się też urządzeń o specjalnych funkcjach, np. czujnik kontroli faz może zostać narysowany na jednej stronie a jego styk dodatkowy już na kolejnej. Napędy wraz ze stykami można rysować też jako jeden symbol np. presostat. W schemacie elektrycznym nie będzie narysowany rurociąg w którym zainstalowany jest presostat a jedynie jego styk. Dlatego przy stykach sterowanych inaczej niż elektrycznie rysuje się ich napęd. Poniżej przykład na presostacie:

Symbole elektryczne – Napędy mechaniczne

Napędy mechaniczne to takie, które są sterowane ręcznie przez człowieka (np. przyciski, przełączniki) lub w wyniku akcji jakiegoś elementu mechanicznego (krańcówki, krzywki) . Co to jest przycisk pewnie każdy wie. Przyciski można spotkać niemal wszędzie, w windzie, na klawiaturze, na pilocie telewizora – są to przyciski monostabilne. A przyciski a raczej przełączniki, takie jak w niektórych samochodach np. od świateł awaryjnych, przeciwmgielnych – są to przyciski bistabilne czyli takie, które pozostają w pozycji wciśniętej po wyzwoleniu i powracają do pozycji pierwotnej po ponownym wciśnięciu – analogicznie z przekręcaniem. W automatyce przyciski monostabilne służą do prostych funkcji sterowania takich jak start, stop, reset lub np. zabezpieczeń – krańcówki.

Niemal w każdej maszynie można spotkać przyciski bezpieczeństwa, które prawie zawsze są ryglowane. Ryglowanie oznacza, że przycisk zostanie zablokowany po wciśnięciu. Odryglowanie takiego przycisku jest możliwe dopiero po przekręceniu przycisku lub mocnym odciągnięciu a nawet dopiero po przekręceniu kluczyka. Przyciski bezpieczeństwa służą do rozłączenia obwodu sterowania i mają za zadanie spowodować możliwie najszybsze zatrzymanie maszyny. Między innymi dlatego do przycisków bezpieczeństwa zawsze stosuje się styki NC – wciśnięcie takiego przycisku rozwiera obwód.

W poniższej tabeli symbole elektryczne napędów zostały głównie narysowane ze stykami NO, dlatego że napęd dla styków NC i przełącznych c/o będzie wyglądał identycznie, różnią się tylko typ styków.

Symbole elektryczne – styki z napędem ręcznym:

Symbol	Nazwa	Opis	Wygląd przykładowy
	Przycisk NO ogólny; przycisk monostabilny.	Przycisk ogólny stosowany do kontrolowanego załączania, wyłączania, potwierdzenia itp.
	Przełącznik NO  ogólny; bistabilny	Przełącznik NO dwupozycyjny bistabilny. W pozycji normalnej rozwiera a po przekręceniu/wciśnięciu zwiera.
	Przycisk NO wciskany; przycisk monostabilny wciskany.	Przycisk ogólny stosowany do kontrolowanego załączania, wyłączania, potwierdzenia itp.
	Przełącznik NO  wciskany; przycisk bistabilny.	Może wyglądać tak samo jak zwykły przycisk, jednak jego działanie jest inne. Po wciśnięciu pozostaje we wciśniętej pozycji.
	Przełącznik NO, sterowany przez przekręcenie, 3 pozycje przełączne	Taki przełącznik 3 pozycyjny zazwyczaj posiada minimum 2 pola styków NO lub NC – po jednym dla pozycji 1 i 2. Pozycja 0 – wyłączony. Stosowany w układach sterowania do załączenia danej funkcji np. sterowanie automatyczne lub ręczne i 0 – wyłączone.
	Przełącznik NO, sterowany przez przekręcenie, monostabilny	Jest to symbol przełącznika z samopowrotem, po przekręceniu mechanizm samoczynnie powróci do pozycji 0.
	Przełącznik NO, sterowany przez przekręcenie, bistabilny	Jest to symbol przełącznika bezsamopowrotu, przełącznik może wyglądać identycznie jak przykład wyżej.
	Przycisk NO sterowany przez pedał;	Przyciski w formie pedałów stosuje się np. przy maszynach gdzie operator ma zajęte ręce i musi mogą załączyć jakąś opcję np. chwilowe zatrzymanie transportera.
	Przycisk bezpieczeństwa, wciskany, monostabilny, nieryglowany, ze stykiem NC	Ogólny symbol przycisku bezpieczeństwa. stosowany ze specjalnymi modułami bezpieczeństwa.
	Przycisk bezpieczeństwa ryglowany, ze zwolnieniem przez przekręcenie, ze stykiem NC	Po wciśnięciu przycisku przerywany jest obwód. Zwolnienie przycisku nastąpi dopiero po ręcznym przekręceniu.
	Przycisk bezpieczeństwa ryglowany, ze zwolnieniem przez odciągnięcie, ze stykiem NC	Po wciśnięciu przycisku przerywany jest obwód. Zwolnienie przycisku nastąpi dopiero po ręcznym odciągnięciu.
	Przycisk bezpieczeństwa ryglowany, ze zwolnieniem przez kluczyk, ze stykiem NC	Takie przyciski stosuje się w miejscach gdzie zwolnienie przycisku może wykonać tylko osoba posiadająca kluczyk np. po zbadaniu przyczyny zatrzymania maszyny.
	Styk NO sterowany przez kluczyk; stacyjka monostabilna	Stacyjki stosowane są do funkcji specjalnych taki jak: autoryzacja uprawnień do obsługi, kasowanie lub potwierdzenie alarmu, kasowanie licznika.
	Styk NO sterowany przez rolkę; krańcówka z rolką	Krańcówki służą do przekazania informacji o pozycji krańcowej jakiegoś elementu. Przekręcenie rolki spowoduje zwarcie styku. W krańcówkach przemysłowych zazwyczaj są dwa styki NO i NC.
	Styk przełączny sterowany krańcówką; Przełącznik krańcowy	Jest to symbol ogólny krańcówek. Krańcówki mogą mieć bardzo wiele konfiguracji i różnych rolek.
	Styk przełączny sterowany pozycją krańcową krzywki.	Takie styki możemy spotkać np. w przepustnicach gdzie obrót przepustnicy obraca krzywkę. Pozycje krańcowe otwarta zamknięta naciskają rolkę i styk się przełącza.
	Styk NO sterowany przez pływak; Pływak	Pływaki stosuje się do kontroli poziomu w zbiornikach. Np. Można zastosować pływak do wykrycia przelewu zbiornika gdy zbiornik jest pełen.

Symbole elektryczne – Napędy sensoryczne

Napędy sensoryczne to takie, które wychwytują sygnał z otaczającego ich środowiska. Zazwyczaj takie czujniki zawierają elektronikę. W skład takich napędów wchodzą, czujniki indukcyjne, optyczne, akustyczne magnetyczne itp.

Symbole elektryczne czujników:

Symbol	Nazwa	Opis	Wygląd przykładowy
	Styk NO z napędem zbliżeniowym. Np. czujnik indukcyjny	Czujnik indukcyjny zamyka styk NO jeżeli zbliżymy do niego metal.
	Styk NO z napędem zbliżeniowym  przez magnes; kontaktron	Kontaktrony stosowane są do kontroli otwarcia np. szafy elektrycznej, drzwi, włazu, bariery itp.
	Czujnik ultradźwiękowy. PNP	Czujnik ultradźwiękowy służy do wykrywania obiektów. Sensor wysyła sygnał akustyczny i wychwytuje fale odbite od przeszkody.
	Zapora świetlna; nadajnik i odbiornik optyczny ze stykiem NO (PNP);	Służą do wykrywania obiektów, zabezpieczeń stref itp.
	Czujnik optyczny odbiciowy ze stykiem NO (PNP).	Czujnik optyczny służy do wykrywania obiektów, zabezpieczeń stref itp.
	Styk zwierny (NO) z samoczynnym uruchamianiem cieplnym	Jest to symbol ogólny zabezpieczeń wyzwalanych termicznie. np. Wyłącznik silnikowy, nadprądowy
	Styk NO sterowany temperaturą; przełącznik temperaturowy; termostat	Styk wysterowany po przekroczeniu danej temperatury

Symbole elektryczne – Styki na schemacie elektrycznym pompowni ścieków

Na naszym przykładowym schemacie elektrycznym jest parę błędów. Między innymi na oznaczeniu styków przełącznika S1 i S2 –  R0A (Sterowanie manualne/ręczne / Wyłączone / Automatyczne). Według zestawienia aparatury (strona 25 wg. PDF) są to przełączniki pokrętne SP22-P3-10. Na slajdzie 2 umieściłem poprawki do przełącznika S1.