Do Projektu iAutomatyka dołączyli:

https://iautomatyka.pl/wp-content/uploads/2018/05/SENSORY01.png

Czujniki optyczne – Wszystko co musisz wiedzieć o fotoprzekaźnikach

autor: Maciej Pala.

Artykuł z serii: Sensory optyczne


W obecnych czasach systemy automatyki przemysłowej wymagają inteligentnego wykrywania obiektów. Bez względu na to, jak skomplikowane są wymagania, odpowiednio dobrane fotoprzekaźniki (czujniki optyczne) są niezawodnym rozwiązaniem dla wielu aplikacji, w których trzeba stawić czoła różnorodnym wyzwaniom. Fotoprzekaźniki zwiększają wydajność maszyn, wpływają na podniesienie jakości produkcji, zmniejszają ryzyko przestojów, zwiększenie oszczędności energii itd.

Artykuł ten powstał w wyniku współpracy kilku osób. Staraliśmy się pokazać szerokie spojrzenie na najczęściej stosowane fotoprzekaźniki w ogólnym znaczeniu i zastosowaniu, przez co artykuł jest bardzo długi. Dlatego drogi czytelniku nie traktuj tej lektury jak „na jeden raz”. Nie mniej jednak, informacje tutaj zawarte warto przyswoić jako arsenał wiedzy automatyka. Polecamy również ten artykuł dla każdego, kto ma do czynienia z maszynami zawierającymi czujniki optyczne.

 Bardziej szczegółowe omówienia do wybranych grup zostaną przedstawione w kolejnych wydaniach serii o fotoprzekaźnikach.

Spis treści

  1. Podstawowe parametry fotoprzekaźników.
  2. Wyjścia fotoprzekaźników.
  3. Zasilanie fotoprzekaźników.
  4. Typowe podłączenie czujników.
  5. Przełączanie wyjścia NPN i PNP.
  6. Widma światła w fotoprzekaźnikach.
  7. Podział fotoprzekaźników.

Podstawowe parametry fotoprzekaźników

Część z parametrów fotoprzekaźników zależy od rodzaju fotoprzekaźnika. Generalnie można wyróżnić:

  • Zasięg działania: Maksymalny i/lub zalecany (w warunkach typowo przemysłowych) lub zasięg odczytu/ogniskowa.
  • Dokładność. Jeśli fotoprzekaźnik posiada wyjście analogowe lub interfejs sieciowy, wówczas podaje się zwyczajowo dokładność, tj. wartość (względną lub bezwzględną) która stanowi różnicę między wartością pomierzoną a rzeczywistą.
  • Rozdzielczość. Podaje się podobnie jak dla przypadków w punkcie powyżej. Rozdzielczość to najmniejszy krok pomiarowy.
  • Powtarzalność. Generalnie podawana w precyzyjniejszych fotoprzekaźnikach, np. do dokładnych pomiarów odległości, wymiarów elementów, ich grubości itp. Powtarzalność, nazywana również rozrzutem pomiarowym, określa zgodność wyników pomiarów tej samej wartości, przy założeniu, że pomiarów dokonujemy tym samym fotoprzekaźnikiem.
  • Rodzaj wyjścia elektrycznego: Przełączające/dyskretne, analogowe lub przekaźnikowe.
  • Funkcja wyjścia fotoprzekaźnika. Light ON lub Dark ON. Zagadnienie zostanie omówione w dalszej części opracowania
  • Zasilanie.
  • Klasa ochrony (ochronności) elektrycznej z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej. Najczęściej to klasa II lub III. Przy oznaczeniu klasy ochrony fotoprzekaźnika znajduje się czasem odnośniki – warto się z tym zapoznać.
  • Układy zabezpieczające elektronikę fotoprzekaźnika. I tak przykładowo: A – zabezpieczenie elektroniki fotoprzekaźnika przez zmianą biegunów zasilania, C – tłumienie impulsów zakłócających przy podłączeniu zasilania fotoprzekaźnika (na czas rozruchu fotoprzekaźnik nie może wystawić na wyjściu fałszywego sygnału), D – wyjście zabezpieczone przed przetężeniami i zwarciami.
  • Stopień ochrony IP. Mówi o odporności fotoprzekaźnika na zapylenie (pierwsza cyfra) oraz wilgoć/zalanie (druga cyfra). Typowe stopnie ochrony IP to IP66, IP67, IP69K. Bardzo często podaje się je łącznie w dokumentacji dotyczącej jednego czujnika. Oznacza to wówczas, że fotoprzekaźnik spełnia warunki dotyczące różnych stopni ochrony.Ważne! Wyższy numer stopnia ochrony nie zawsze oznacza, że dany fotoprzekaźnik z wyższym „numerkiem” jest lepszy od tego z niższym. Oznacza to, że fotoprzekaźnik był testowany w inny sposób i został tak sklasyfikowany/spełnia warunki dla danego IP. Osoby dociekliwe mogą sprawdzić czego np. dotyczą normy IP66, IP67, IP68, IP69K i jak przebiegają procedury testowania (statyczne i dynamiczne).
  • Zakres temperatur pracy i składowania. Tej części chyba nie trzeba omawiać. Warto zwrócić uwagę, że w zależności od przeznaczenia wartości przedziałów temperatur pracy oraz składowania mogą się różnić w tym samym czujniku (fotoprzekaźniki z zamontowanym ogrzewaniem, z rozszerzonym zakresem temperatur pracy itp.).Ogólny podział fotoprzekaźników widnieje poniżej. W poszczególnych grupach występuje jeszcze podział szczegółowy, np. ze względu na użyte technologie i/ub zastosowanie.

Wyjścia fotoprzekaźników

Przełączające/dyskretne, analogowe lub przekaźnikowe.

Wyjście przełączające/dyskretne realizuje się zwykle fizycznie jako wyjścia tranzystorowe PNP lub NPN. Stosuje się je w przypadku realizacji szybkich zadań, gdy liczy się szybki czas odpowiedzi, sygnał z fotoprzekaźnika doprowadzany jest do wejścia PLC lub karty a sam fotoprzekaźnik „nie zasila” innego urządzenia ze swojego wyjścia. Zaletą tych wyjść jest wysoka częstotliwość przełączania/minimalny czas odpowiedzi na zaobserwowany obiekt. Wadą ograniczone możliwości obciążania wyjścia przez układ zewnętrzny maszyny/urządzenia.

Występują również wersje z wyjściami półprzewodnikowymi typu PUSH/PULL, MOSFET oraz z triakiem na wyjściu.

Drugim najczęstszym typem wyjścia fotoprzekaźnika jest wyjście przekaźnikowe. Zaletą przekaźnika jest możliwość zasilenia bezpośrednio urządzenia, które ma być sterowane fotoprzekaźnikiem. Zasilanie do urządzenia może być podane z tego samego źródła co zasilanie fotoprzekaźnika lub z innego źródła (należy to wcześniej sprawdzić!). Część fotoprzekaźników z wyjściem przekaźnikowym ma separację galwaniczną układu opto-elektronicznego od przekaźnika. Umożliwia to w razie potrzeby zasilenia układu optoelektronicznego jednym rodzajem zasilania (np. napięciem stałym) a układu przekaźnika innym (np. przemiennym). Dzięki temu np. przy wykryciu obiektu fotoprzekaźnik uruchomi urządzenie (lub część układu) podając na nie zasilanie. Wadą przekaźników jest ich niższa częstotliwość przełączania (wynikająca z budowy przekaźnika), gorszy czas odpowiedzi, możliwość spiekania styków w przypadku przepływu dużych wartości prądu przez dłuższy czas. Przekaźnik można również przeciążyć mechanicznie – rozpadnie się po pewnym czasie przy zbyt intensywnym użytkowaniu/wymuszaniu zbyt wysokiej częstotliwości przełączeń w długim okresie czasu.

Funkcje wyjścia fotoprzekaźnika

W przypadku niektórych wersji fotoprzekaźników trudno posługiwać się określeniami NO/NC. Wiąże się to z trudniejszą interpretacją np. w przypadku fotoprzekaźników refleksyjnych lub fotoprzekaźników barierowych. Na potrzeby fotoprzekaźników stworzono więc określenia „Light ON” oraz „Dark ON” (nazywane również „Light OFF”). Spotyka się również nieco inne wariacje tego sposobu nazewnictwa. Generalnie chodzi o zasadę wystawiania sygnału wysokiego na wyjściu i jego interpretację w przypadku odbierania światła przez element światłoczuły fotoprzekaźnika (Light ON) lub brak odbierania światła (Dark ON lub Light OFF). Nadajnik fotoprzekaźnika emituje modulowaną wiązkę światła.

  • Light ON – jeżeli światło z nadajnika trafiło do odbiornika i na wyjściu fotoprzekaźnika mamy stan wysoki, wówczas mówimy o logice „Light ON”.
  • Dark ON – jeżeli światło z nadajnika nie trafiło do fotoodbiornika i na wyjściu fotoprzekaźnika mamy stan wysoki, wówczas mówimy o logice „Dark ON” („Light OFF”).

Fotoprzekaźnik z jednym wyjściem. Widoczny potencjometr do zmiany funkcji wyjścia Light ON lub Dark ON

Taki sposób rozumowania ułatwia zrozumienie działania logiki fotoprzekaźnika, niezależnie od tego czy jest to np. fotoprzekaźnik odbiciowy (czujnik optyczny odbiciowy) energetyczny, refleksyjny (pracujący z tzw. odbłyśnikiem) czy fotoprzekaźnik barierowy. W przypadku opisów funkcji wyjścia ich interpretacja jest prosta gdy mamy do czynienia z fotoprzekaźnikiem z jednym wyjściem (typowe oznaczenie wyjścia jako „Q”). W przypadku więcej niż jednego wyjścia przełączającego w fotoprzekaźniku dochodzi czasem do mylnych interpretacji.

Dla pewności, funkcja wyjścia „Light ON” oraz „Dark ON” zostaną przedstawione osobno pod omawianymi dalej fotoprzekaźnikami: odbiciowymi, refleksyjnymi oraz barierowymi.

Poniżej przykład dla fotoprzekaźnika odbiciowego (czujnik optyczny odbiciowy) dla wyjścia z polaryzacją PNP i NPN. Widoczne wyjście Q i /Q.

Jak widać, są pewne różnice 🙂

Fotoprzekaźniki budowane są również (zwłaszcza te najtańsze) z funkcją wyjścia przyporządkowaną na stałe. Wówczas musimy od razu się zdecydować, czy wybieramy na fotoprzekaźnik z funkcją wyjścia Light ON czy Dark ON.

 

Poniżej przykład fotoprzekaźnika z jednym wyjściem załączającym Q. Pin 2 oznaczony jest jako nieaktywny (n.c.):

To nie koniec tematu. Są wersje fotoprzekaźników z jednym wyjściem, których funkcję wyjścia określa się przez zmianę położenia potencjometru na korpusie fotoprzekaźnika. Niektóre fotoprzekaźniki – zwłaszcza modele w korpusach cylindrycznych – mają wersję z dodatkowym przewodem służącym do zmiany funkcji wyjścia. W zależności od tego jakiej funkcji wyjścia chcemy używać, przewód oznaczony jako L/D łączymy z plusem lub minusem zasilania.

Zasilanie fotoprzekaźników

W fotoprzekaźnikach z wyjściem tranzystorowym najczęściej podawany rodzaj oraz przedział zasilania to 10…30 VDC. Do zasilania najczęściej stosuje się zasilacze stabilizowane/impulsowe 24 VDC. Przy bardziej skomplikowanych fotoprzekaźnikach zakres zasilania prądem stałym zmienia się i wynosi 18…30 VDC.  Konstrukcje te pobierają też więcej prądu potrzebnego do ich prawidłowej pracy. Jeśli ktoś lubi używać do sprawdzania takich fotoprzekaźników testerów o zasilaniu bateryjnym, po kilku minutach może być mocno zaskoczony stanem baterii.

Fotoprzekaźniki z wyjściem przekaźnikowym zwykle pracują jako wersje na prąd stały i prąd przemienny. Każdorazowo należy jednak to sprawdzać gdyż zdarzają się wyjątki od reguły. Typowe zakresy napięć dla tych konstrukcji to 12…240 VDC oraz/lub 24…240 VAC

Powinno się również zwracać uwagę na maksymalny prąd wyjścia (obciążenia) w fotoprzekaźnikach z wyjściem tranzystorowym (w przypadku przeciążenia tranzystora możemy spalić wyjście fotoprzekaźnika) czy maksymalny prąd łączeniowy (napięcie łączeniowe) fotoprzekaźnika z przekaźnikiem. Typowa maksymalna wartość prądu obciążenia w fotoprzekaźnikach z wyjściem tranzystorowym to 100 mA. Typowa maksymalna wartość prądu łączeniowego dla fotoprzekaźników z przekaźnikiem to 3…4 A dla 24 VDC lub VAC jednak nie może ona występować dłuższy czas (spiekają się styki przekaźnika).

Typowe podłączenie czujników:

Najczęściej spotykany rodzaj podłączenia w fotoprzekaźnikach (rysunek poniżej) to czteropinowy wtyk M12, gdzie wyjścia czujnika oraz styki napięcia zasilania, połączone są zazwyczaj w ten sam sposób a sygnałom odpowiadają te same kolory kabli. Nie jest to jednak regułą!

  1. Brązowy = L+
  2. Biały = /Q
  3. Niebieski = M
  4. Czarny = Q

ZACHOWAJ CZUJNOŚĆ!

W przypadku podłączania elektrycznego fotoprzekaźników należy zwracać baczną uwagę na oznaczenia na schematach elektrycznych. O ile w przypadku fotoprzekaźników ze złączami M8 występują typowo wersje 3 i 4 przewodowe a ze złączami M12 typowo 4 i 5 przewodowe, zdarzają się również wykonania M12,8 pin oraz Q6, Q7. Wykonania i oznaczenia gniazd w przypadku M12,8 pin zależą od ilości, rodzaju wyjść czy transmisji z czujnika (jeśli czujnik pracuje po jakimś protokole/sieci). Przewody z wtykami M12,8 pin mają kilka rodzajów kolorystycznych żył. W przypadku dobrania przewodu z wtykiem M12,8 pin ze złą kolorystyką dla fotoprzekaźnika bez zabezpieczeń elektroniki, może to spowodować jego uszkodzenie.

Również same czujniki z gniazdami M8 i M12 czteroprzewodowe mogą mieć różne podłączenie. O ile żyły/piny odpowiadają zasilaniu (zwykle 1 i 3) a 4 typowemu sygnałowi Q, to 2 może być /Q (czyli negacja wyjścia Q), nieużywana (oznaczona zwykle w dokumentacji ang. jako „not connected”), może służyć do zmiany funkcji wyjścia (wspomniany wcześniej przewód L/D), jako połaczenie uniwersalne MF (tzw. multifunction), które programowo określamy jako wyjście, wejście (np. służące do zdalnego programowania fotoprzekaźnika z poziomu przycisku pulpitu), jako wejście wyłączające np. nadajnik fotoprzekaźnika (funkcja testu fotoprzekaźnika). Istnieją również fotoprzekaźniki komunikujące się po różnych protokołach, np. IO-Link czy fotoprzekaźniki, które mają jedno lub więcej wyjść gdzie każde można programować na inny dystans. Fotoprzekaźniki z kilkoma wyjściami programowalnymi na różny dystans mają wyjścia Q oznaczone kolejnymi numerami, np. Q1, Q2, Q3. Zmiana funkcji wyjścia odbywa się zwykle wspólnie dla wszystkich wyjść.

Wyjście pracujące po protokole IO-Link oznaczane jest zwyczajowo jako „C” lub Q/C. Wyjście takie wykonuje się zwykle jako wyjście z polaryzacją PNP. Może ono pracować jako standardowe wyjście przełączające (kiedy fotoprzekaźnik nie wykryje komunikacji po IO-Link) lub po IO-Link.

Rzadszą opcją są fotoprzekaźniki posiadające dwa wyjścia z których jedno jest z polaryzacją PNP a drugie NPN, z wyjściem typu Push-Pull czy kombinacją wyjść jedno przełączające Q i drugie jako wyjście analogowe.

Poniżej przykładowe kombinacje połączeń elektrycznych dla fotoprzekaźników z wyjściem (lub wyjściami) na bazie półprzewodników:

Spora część fotoprzekaźników ma schematy elektryczne (podłączenia) na swoich korpusach. Natomiast na na zdjęciu poniżej można zobaczyć typowe gniazdo i konfigurację pinów na fotoprzekaźniku  (SICK WTB27-3P2411), jeśli się dobrze przypatrzymy można zobaczyć malutkie cyfry 1 do 4 na kolejnych pinach.

  1. Brązowy = L+
  2. Biały = /Q
  3. Niebieski = M
  4. Czarny = Q

 

Przełączanie wyjścia NPN i PNP

Przełączanie wyjścia czujnika zgodnie z technologią NPN:

Fotoprzekaźniki z polaryzacją tranzystora typu NPN zawierają w swojej budowie tranzystory typu NPN, czyli na emiter (E) tranzystora NPN podpięty jest potencjał niski (-). Gdy sensor wykryje obiekt i tranzystor zadziała, niski potencjał (-) będzie ‘’emitowany’’ na kolektor (C) tranzystora, czyli na wyjście czujnika.

Przełączanie wyjścia czujnika zgodnie z technologią PNP:

Fotoprzekaźniki typu PNP zawierają w swojej budowie tranzystory typu PNP, czyli na emiter (E) tranzystora PNP podpięty jest potencjał dodatni (+). Gdy sensor wykryje obiekt i tranzystor zadziała, dodatni potencjał (+) będzie ‘’emitowany’’ na kolektor (C) tranzystora, czyli na wyjście czujnika.

Wybór czujnika PNP lub NPN zależy od rodzaju obwodu, w którym urządzenie ma być używane. Kiedy jest używany w tradycyjnym obwodzie sterującym – typu przekaźnik, normalnie można użyć czujnika PNP lub NPN, jak widać na poniższych obrazkach:

Ważne: Zalecane jest aby w tym przypadku przekaźnik był zaopatrzony w wejście sterujące półprzewodnikowe. W krytycznych przypadkach, kiedy jest zalecane usunięcie awarii tym „co mamy pod ręką” możemy zastosować standardowy, mały przekaźnik. Przekaźniki na większe prądy należy wykluczyć. Cewka od zwory większego fotoprzekaźnika może wytworzyć siłę elektromotoryczną – popłynie prąd wsteczny, który uszkodzi wyjście tranzystorowe fotoprzekaźnika.

Gdy wybieramy fotoprzekaźnik, który ma być używany ze sterownikiem PLC, bardzo ważne jest, aby pasował do typu karty wejść cyfrowych PLC ( logika SINK lub SOURCE), która ma być używana. Należy zidentyfikować typ czujnika, który ma być używany z kartą PLC w oparciu o dokumentację producenta PLC lub schematy elektryczny. Poniżej przedstawione jest typowe podpięcie czujnika do karty wejść cyfrowych sterownika PLC (Czujnik NPN jest podpięty do karty wejść w konfiguracji typu SOURCE, natomiast czujnik PNP jest podpięty do karty wejść w konfiguracji typu SINK).

Na wyjściu fotoprzekaźnika NPN emitowany  jest potencjał niski (-), więc COM karty wejść musi być podpięty do potencjału wysokiego (+).

Na wyjściu fotoprzekaźnika PNP emitowany  jest potencjał wysoki (+), więc COM karty wejść musi być podpięty do potencjału niskiego (-).

Dla wyjść z przekaźnikami również mamy różne wykonania:

Widma światła w fotoprzekaźnikach

W zależności od zastosowania i budowy fotoprzekaźników, stosuje się w nich nadajniki o różnych długościach fal świetlnych.

Typowo są to:

  • Widmo czerwieni. Najczęściej spotykane. Plamka optyczna jest zwykle nieco nieregularna. Dobrze widoczna na bliskim zasięgu. Wraz ze wzrostem zasięgu szybko się powiększa i rozmywa – staje się prawie niewidoczna w jasno oświetlonym pomieszczeniu. Stosowane zwykle w fotoprzekaźnikach przeznaczonych do standardowych aplikacji i niewygórowanej cenie.
  • Podczerwień. Fotoprzekaźniki w podczerwieni charakteryzują się zwykle większym zasięgiem. Są też zwykle bardziej odporne na lekkie zapylenie oraz (przy wsparciu odpowiednim systemem elektronicznym) bardziej odporne za refleksy świetlne. Wadą podczerwieni są trudności z wycelowaniem w obiekty o małych gabarytach gdy patrzymy na nie z większej odległości. Przy lokalizacji plamki świetlnej w podczerwieni pomocne są specjalne karty. Ich pola jarzą się pod wpływem podczerwieni. Pomocne bywają również aparaty w telefonach komórkowych/smartfonach 🙂
    Niewidoczna plamka świetlna może być też zaletą. W przypadku zastosowania fotoprzekaźników w podczerwieni w aplikacjach jak bramki do przejść czy przenośników na lotniskach, nikt nie będzie się skarżyć, że „razi go światło”. Podczerwień jest silnie pochłaniana przez ciecze oraz niektóre tworzywa. Można to wykorzystać i stworzyć z takiego fotoprzekaźnika czujnik poziomu np. w pionowskazie.
    Fotoprzekaźniki oparte na widmie podczerwieni posiadają zwykle większy zasięg niż typowe fotoprzekaźniki w widmie czerwonym.
  • Laser. Jest to silnie skupione, spolaryzowane światło. Laser charakteryzuje się małą plamką świetlną (na pewnym dystansie). Służą zwykle do precyzyjnego wykrywania małych obiektów, wykrycia położenia obiektu zaraz po zauważeniu jego krawędzi, zapozycjonowania jakiegoś elementu. W połączeniu  z odpowiednią technologią, fotoprzekaźniki laserowe mogą wykrywać obecność płaskiego obiektu na innym płaskim obiekcie, wykrywać obiekty pod dużym nachyleniem, małe otwory itp.
    Lasery podzielone są na klasy. Za najbezpieczniejsze uznaje się lasery klasy 1. Zaraz po tym lasery klasy 2. W praktyce w fotoprzekaźnikach najczęściej stosuje się tylko te dwie klasy.
  • PinPoint. Fotoprzekaźniki o jaskrawej, dobrze widocznej,czerwonej, kolistej, jednolitej plamce świetlnej. Plamka świetlna jest jednak większa od laserowej i ma średnicę kilku mm.
    Fotoprzekaźniki z nadajnikami PinPoint są zwykle bardziej zaawansowane. Wymagają również bardziej zaawansowanych układów opto-elektronicznych. Mogą wykrywać małe obiekty, małe przesunięcia. Wersje na większe zasięgi potrafią dorównać wersjom w podczerwieni. W niektórych aplikacjach mogą zastąpić nawet fotoprzekaźniki laserowe.
    Poniżej porównanie plamek świetlnych lasera, PinPoint oraz typowego nadajnika LED:
  • Widmo niebieskie. Rzadko stosowane, głównie do wykrywania obiektów o ciemnej, połyskliwej, częściowo transparentnej powierzchni. Niebieskie widmo światła odbija się od takich powierzchni lepiej niż inne widma światła (więcej światła po odbiciu powraca do fotoodbiornika). Stosowane głównie w fotoprzekaźnikach do wykrywania np. ogniw fotowoltaicznych, wyświetlaczy ciekłokrystalicznych – przemysł elektroniczny.
    Poniżej fotoprzekaźnik z niebieskim widmem światła do wykrywania ciemnych, połyskliwych półtransparentnych obiektów:
  • Ultrafiolet (UV). Są to zwykle fotoprzekaźniki potocznie nazywane czujnikami luminescencji. Wykrywają obecność znaczników, które pod wpływem oświetlenia widmem UV odbijają światło przesunięte w widmie podczerwieni. Znaczniki te mogą mieć charakter nadruków niewidocznych dla ludzkiego oka (np. etykiety na opakowaniach lub ich fragmenty), małych kresek zrobionych specjalną kredą lub flamastrem. Niektóre – zwłaszcza tańsze modele, słabo sobie radzą na białych, kremowych powierzchniach, opartych na tworzywie lub papierze. Taki czujnik luminescencji potrafi tak samo wzbudzić się na powierzchnię jak i na znacznik (który zawiera tzw. luminofor). Stosowane w opakowalnictwie, branży spożywczej, farmaceutycznej, kosmetycznej, drzewnej (np. do cięcia drzewa po długości, zaznaczaniu wad drewna do wycięcia), ceramiki.
  • RGB. Fotoprzekaźniki, które mają kilka nadajników, tj. w widmie czerwonym, zielonym i niebieskim. Stosowane zwykle w czujnikach koloru oraz czujnikach kontrastu. Elektronika czujnika sama decyduje (w niektórych wersjach użytkownik sam dokonuje wyboru widma światła), które widmo światła (lub ich połączenia) najlepiej działają w danej aplikacji. Stosowane w opakowalnictwie, branży spożywczej, farmaceutycznej, kosmetycznej.
  • Białe. Stosowane w nadajnikach starych modeli fotoprzekaźników, np. odbiciowych, kiedy technologia LED nie była jeszcze dostępna. Do dzisiaj używane w niektórych modelach czujników kontrastu. Dobrze wykrywają różne koloru markerów (znaczników), jeśli te występują zaraz po sobie – za wyjątkiem np. żółtego na białym tle.

Podział fotoprzekaźników

Typowy podział fotoprzekaźników:

  1. Odbiciowe
  2. Refleksyjne
  3. Barierowe/widełkowe
  4. Fotoprzekaźniki światłowodowe
  5. Dalmierze, czujniki mikroprzemieszczeń
  6. Czujniki koloru
  7. Czujniki kontrastu
  8. Czujniki luminescencji
  9. Kurtyny optyczne (bariery wielowiązkowe)
  10. Fotoprzekaźniki specjalizowane (tj. zaprojektowane do wykonywania konkretnych zadań)
  11. Fotoprzekaźniki z IO-Link oraz Smart Sensors (czujniki inteligentne)

Fotoprzekaźnik odbiciowy

Jest to typ fotoprzekaźnika w którym nadajnik i odbiornik znajdują się w jednej obudowie. Optyka nadajnika i optyka odbiornika są ustawione pod kątem względem siebie. Odbiornik obserwuje pewien obszar – jest to zasięg fotoprzekaźnika. Typowo fotoprzekaźniki odbiciowe realizuje się zwykle jako układy dwusoczewkowe. Najczęstsze rozwiązanie to nadajnik u góry, odbiornik w dolnej części.

Fotoelektryczne czujniki odbiciowe wykrywają obiekt natychmiast po odbiorze odbitego światła czujnika z powierzchni obiektu. Jeśli przed fotoprzekaźnikiem nie zostanie umieszczony żaden obiekt, światło nie będzie odbijane od powierzchni obiektu z powrotem do odbiornika. Gdy obiekt jest obecny, wyjście zmienia stan z niskiego na wysoki (dla funkcji wyjścia Light ON).

Istnieją różne wersje fotoprzekaźników odbiciowych, np. Odbiciowe energetyczne, odbiciowe z systemem tłumienia tła, odbiciowe z eliminacją tła, optyką zogniskowaną, odbiciowe z systemem eliminacji przedpola, systemem pomiaru czasu przelotu plamki świetlnej, z jednym lub więcej nadajnikiem itd. Rozwiązania ta zostaną omówione w następnym artykule.

Główną zaletą fotoprzekaźników obiciowych jest możliwość wykrywania obiektów patrząc bezpośrednio na ich powierzchnię bez użycia dodatkowych elementów. Wady zależą od rodzajów technologii zastosowanych w budowie fotoprzekaźnika.

Zobacz też w jaki sposób można konfigurować fotoprzekaźniki odbiciowe:

Czujnik refleksyjny

Fotoprzekaźnik refleksyjny również posiada nadajnik i odbiornik w tym samym korpusie. Nadajnik „świeci” w tzw. odbłyśnik. Jeśli nadajnik jest poprawnie wycelowany w odbłyśnik, światło po wyjściu z nadajnika przechodzi przez soczewkę, dalej filtr polaryzacyjny, odbija się od odbłyśnika i trafia (w pewnej części, ponieważ część światła ulega rozproszeniu) z powrotem do fotoprzekaźnika. Po odbiciu od odbłyśnika wiązka przechodzi przez filtr polaryzacyjny o innej polaryzacji. Jeśli światło o odpowiedniej polaryzacji zostanie przepuszczone do soczewki i dalej do fotoodbiornika, wówczas elektronika wie, że fotoprzekaźnik widzi odbłyśnik. Jeśli coś przesłoni odbłyśnik, lub filtr polaryzacyjny nie przepuści inaczej spolaryzowanego światła, elektronika fotoprzekaźnika reaguje zmianą stanu logicznego na wyjściu.

Fotoprzekaźniki refleksyjne wykonuje się zwykle w układach dwusoczewkowych lub jednosoczewkowych (tzw. autokolimacja). Zaletą autokolimacji jest to, że światło jest wysyłane oraz wraca tą samą soczewką. Dzięki temu nie występuje tzw. martwa strefa, tj. fotoprzekaźnik może wykrywać obiekty zaraz przy swojej szybie przedniej.

Sygnalizacja poprzez diody LED na korpusach fotoprzekaźników refleksyjnych zwykle działa z funkcją wyjścia Light ON, ponieważ w normalnych warunkach pracy widzą odbłyśnik, który odbija wiązkę światła z powrotem do odbiornika czujnika. Jeśli żaden obiekt nie blokuje wiązki światła w odbiorniku, wyjście jest aktywne. Jeśli obiekt znajduje się pomiędzy fotoprzekaźnikiem a odbłysnikiem, wiązka światła nie może dotrzeć do fotoodbiornika, powodując przełączenia wyjścia w stan niski. W praktyce część użytkowników wybiera wyjście Dark ON sygnalizujące przerwanie wiązki świetlnej (czyli wykrycie obiektu).

Fotoprzekaźniki refleksyjne są szeroko stosowane ze względu na swoją ekonomiczną cenę oraz łatwość instalacji. Typ W23-2 stał się jednym z najczęściej stosowanych czujników fotoelektrycznych, szczególnie w systemach magazynowania  do wykrywania palet, pojemników na transporterach.

Do zalet fotoprzekaźników refleksyjnych należy m.in. ich zasięg, który jest większy od fotoprzekaźników odbiciowych. Filtry polaryzacyjne i odbłyśniki sprawiają również, że fotoprzekaźniki te jest o wiele ciężej zakłócić optycznie. Nie mają problemów przy pracy koło obiektów silnie połyskliwych, np. przenośników rolkowych, urządzeń wykonanych z polerowanej stali nierdzewnej. Odpowiednie wersje potrafią wykrywać obiekty silnie depolaryzujące światło, np. Niektóre opakowania oraz palety owinięte folią stretch. Wadą fotoprzekaźników refleksyjnych jest potrzeba stosowania odbłyśników/zamocowania na urządzeniu lub linii – bardzo często dedykowanych do konkretnego zasięgu lub wręcz danego typu fotoprzekaźnika. Czasami z racji np. ciasnej zabudowy zamiast odbłyśników stosuje się folie refleksyjne. Zwykle mają jednak one gorsze parametry świetlne (chociaż są wyjątki).

Fotoprzekaźniki refleksyjne posiadają wersje laserowe, do wykrywania obiektów transparentnych (różne klasy transparentności materiałów), wersje bez filtrów polaryzacyjnych (rzadko stosowane), wersje z linowymi plamkami świetlnymi pracujące jako małe bramki, itd.

Fotoprzekaźniki barierowe

W fotoprzekaźnikach tych nadajnik i odbiornik znajdują się w osobnych korpusach.

Nadajnik zawiera diodę LED lub diodę laserową, a odbiornik wykrywa padające światło przez układ optoelektroniczy. Dzięki takiej budowie oraz użyciu diod laserowych, PinPoint czy podczerwieni, fotoprzekaźniki barierowe charakteryzują się bardzo dużymi zasięgami. Najczęściej działają jako Dark ON, ponieważ w normalnych warunkach pracy nadajnik oświetla oświetla odbiornik. Dark ON oznacza aktywowanie wyjścia fotoprzekaźnika w przypadku przerwania wiązki (zasłonięcia odbiornika).

Charakterystyka wyjścia Q czujnika typu bariera świetlna

Do zalet fotoprzekaźników barierowych należy ich duży zasięg. Wykonane w odpowiednim widmie, np. w podczerwieni, potrafią pracować w podwyższonym zapyleniu – podczerwień jest bardziej przenikliwa od typowych widm światła a w przypadku fotoprzekaźników barierowych wiązka świetlna przechodzi tylko raz przez odległość między nadajnikiem a odbiornikiem.

Wadą jest konieczność mocowania dwóch korpusów (nie zawsze jest to możliwe) oraz podwyższone ryzyko zakłóceń optycznych przez połyskliwe powierzchnie znajdujące się z boku czy trudności w wykrywaniu obiektów transparentnych.

Odpowiednio dobrane fotoprzekaźniki barierowe laserowe stanowią natomiast bardzo dobre rozwiązanie do dokładnego pozycjonowania obiektów. Fotoprzekaźniki barierowe wykonuje się również z optyką laserową gdzie plamka świetlna ma postać linii.

Specyficzną odmianą fotoprzekaźników barierowych są tzw. fotoprzekaźniki widełkowe. Nadajnik i odbiornik znajdują się w jednym korpusie o dosyć specyficznym kształcie. Fotoprzekaźniki te stosuje się jako bramki wykrywające np. zakrętki na butelkach czy też do wykrywania etykiet na foliach nośnych.

 

Fotoprzekaźniki światłowodowe

Fotoprzekażniki te nazywane są również wzmacniaczami światłowodowymi. Rolę typowych soczewek w tego rodzaju fotoprzekaźnikach pełnią światłowody (których elementy przewodzące światło wykonane są z tworzywa lub materiałów przypominających niektórymi właściwościami szkło).

Światłowody – w zależności od wersji – są bardzo elastyczne i zapewniają możliwość zastosowania w aplikacjach o ciasnej zabudowie. Dzięki swojej niskiej wadze można je stosować w elementach chwytaków. Odpowiednio dobrane światłowody stosowane są w niektórych strefach zagrożenia wybuchem, ponieważ sam światłowód przewodzi jedynie światło a element fotoprzekaźnika można umieścić poza strefą. Niektóre wersje światłowodów są bardzo odporne na substancje chemiczne, wysoką temperaturę, służą do wykrywania obiektów transparentnych, poziomu (również cieczy) lub przy zastosowaniu soczewek skupiających do wykrywania małych obiektów. Kluczowe jest tu dobranie właściwego fotoprzekaźnika oraz światłowodu do konkretnej aplikacji. Przykładowo, fotoprzekaźnik pracujący w widmie podczerwieni nie będzie prawidłowo pracował ze światłowodem, którego część przewodząca światło będzie w całości wykonana z tworzywa.

Dalmierze i czujniki mikroprzemieszczeń

Fotoprzekaźniki te służą odpowiednio do wykrywania obiektów lub pomiarów odległości – w przypadku dalmierzy rzędu pojedynczych metrów lub kilometrów.

W przypadku czujników mikroprzemieszczeń mówimy o małych odległościach (lub grubościach materiałów) rzędu pojedynczych mm lub cm ale z dokładnościami na poziomie mikrometrów.

W przypadkudalmierzy i czujników miktoprzemieszczeń stosuje się wersje z wyjściami przełączającymi, wyjściami analogowymi czy komunikację po protokołach, np. Profibus, CanOpen. SSI , RS 485 itd.

Czujniki kontrastu

Czujniki te służą do wykrywania tzw. markerów (znaczników, marek – nazewnictwo jest różne).

Czujniki kontrastu w zależności od rodzaju użytej technologii oraz gabarytów wykonuje się jako dwusoczewkowe lub z autokolimacją (jednosoczewkowe).

Kluczowe jest tu odpowiednie dobranie odległości miedzy optyką czujnika kontrastu a materiałem na który naniesiony jest marker (czujniki mają stałą ogniskową – nie ma możliwości regulacji zasięgu np. przez potencjometr),  dobrania czujnika z odpowiednim widmem światła (najczęściej RGB lub światło białe), pilnowanie napięcia materiału celem zapewnienia właściwej odległości, wielkości i pozycji plamki świetlnej względem markera. Plamka świetlna musi się również mieścić w całości na markerze i „nie przechodzić” przez miejsca zadruku, zwłaszcza podobnego do koloru markera, który czujnik ma wykrywać.

Czujniki kontrastu stosowane są do kontroli zadruku, cięciu folii lub papieru, gięcia kartonów w maszynach nazywanych kartoniarkami, cieciu etykiet, pozycjonowaniu tub, wykrywaniu szwów czy kontroli końca materiału na rolce.

Czujniki kontrastu programuje się wskazując mu marker a później tło (metoda statyczna) lub przesuwając materiał z większą ilością markerów. Czujnik uczy się wówczas co jest markerem a co tłem (metoda dynamiczna). Czasami po uczeniu zachodzi potrzeba odwrócenia logiki (wspomniane wcześniej Light ON lub Dark ON). Większość czujników kontrastu mają dwa wyjścia o przeciwnych stanach logicznych (tzw. wyjścia komplementarne) lub możliwość zmiany funkcji wyjścia.

Jednym z kluczowych parametrów dotyczących czujników kontrastu jest ich częstotliwość przełączania. W większości aplikacji, przy szybkim przesuwie materiału oraz dużej liczbie markerów na krótkim odcinku taśmy/kartonu, potrzebny jest bardzo szybki czas reakcji. Typowe częstotliwości przełączania w czujnikach kontrastu to od 10 kHz w przypadku prostych, tanich czujników do podstawowych aplikacji do 70 kHz w przypadku wersji dedykowanych do szybkiego i precyzyjnego wykrywania markerów.

Mimo wielu zalet czujniki kontrastu mają również kilka wad.

Zawsze trzeba wskazać co jest markerem, co jest tłem. Muszą one różnić się od siebie w dość wyraźny sposób. Im lepsza klasa i parametry optyczne czujnika kontrastu tym mniejszą różnicę między kolorem markera a tła jest w stanie rozpoznać (np. ciemno granatowy marker na niebieskim tle to trudniejszy przypadek). Markery też muszą być jednolite w swoim nadruku. Przy markerach źle nadrukowanych, z przebarwieniami, czujnik kontrastu na jeden marker może wzbudzić się np. 2 razy zamiast 1 raz.

Innym krytyczny przypadek to wykrywanie markerów (zwłaszcza czarnych) na transparentnych foliach. Na wysokości plamki świetlej  w linii markerów pod folią powinno się umieścić odbłyśnik, kawałek jasnej blachy lub inny jasny materiał.

Proste czujniki kontrastu nie radzą sobie z połyskliwymi powierzchniami. Sytuacja ta nie występuje w przypadku czujników zaawansowanych. W krytycznych przypadkach pomaga pochylenie czujnika około 15 stopni.

Czujniki luminescencji

Fotoprzekaźniki te wykrywają obecność znaczników, które pod wpływem oświetlenia widmem UV odbijają światło przesunięte w widmie podczerwieni. Znaczniki te mogą mieć charakter nadruków niewidocznych dla ludzkiego oka (np. etykiety na opakowaniach lub ich fragmenty), małych kresek zrobionych specjalną kredą lub flamastrem. Niektóre – zwłaszcza tańsze modele, słabo sobie radzą na białych, kremowych powierzchniach, opartych na tworzywie lub papierze. Taki czujnik luminescencji potrafi tak samo wzbudzić się na powierzchnię, jak i na znacznik (który zawiera tzw. luminofor). Problem ten jest zminimalizowany w bardziej zaawansowanych modelach z regulacją czułości. Należy jednak uważać, gdyż większość modeli – również tańszych o prostszej budowie – posiada również regulację czułości, która nie jest w stanie zniwelować zakłóceń. Stosowane w opakowalnictwie, branży spożywczej, farmaceutycznej (do kontroli obecności ulotek w opakowaniu, naklejek typu „evidence stamp”), kosmetycznej, drzewnej (np. do cięcia drzewa po długości, zaznaczaniu wad drewna do wycięcia), ceramiki.

 

Czujniki koloru

Używane w przypadku bardzo małej różnicy kolorów między markerem a tłem, wykrywaniu obiektów o danym kolorze lub segregacji obiektów po kolorze, jeśli dany czujnik koloru ma kilka banków pamięci i wyjść ich obsługujących.

Czujniki koloru w przeciwieństwie do czujników kontrastu wymagają wskazania przy programowaniu interesującego nas koloru. Nie interesuje ich kolor tła, pod warunkiem, że jest inny od koloru obiektu. Dobrej klasy czujniki koloru posiadają ustawianą tolerancję koloru. Przy wąskiej tolerancji koloru czujnik taki potrafi rozróżniać kolory tak niewiele się od siebie różniące, że ciężko je odróżnić przeciętnemu użytkownikowi gołym okiem.

Czujniki koloru są droższe niż czujniki kontrastu. Ich wadą np. w stosunku do czujników kontrastu jest niższa częstotliwość przełączania. Spada ona zwykle wraz z zawężeniem tolerancji zaprogramowanego koloru oraz przy używaniu więcej niż jednego banku pamięci (jeśli czujnik koloru posiada kilka banków pamięci).

Czujniki koloru wykonuje się zwykle z nadajnikami RGB.

Kurtyny optyczne (bariery wielowiązkowe)

W tej grupie istnieje kilka podziałów. Występują kurtyny wielowiązkowe, w których przecięcie którejkolwiek wiązki powoduje aktywację wyjścia, wersje z możliwością programowania różnych sekwencji z poziomu laptopa/PC z gotowymi programami, wersje do trudnej zabudowy, do aplikacji logistycznych, systemów pobierających, prowadzenia wstęg, kontroli obecności obiektów wypadających z wyrzutników, z wyjściami przełączającymi, analogowymi do pomiaru wysokości czy przeładowania np. palet, wersje pracujące w różnych rodzajach sieci bazujących na Ethernet, RS 485 itd.

Fotoprzekaźniki specjalizowane

(tj. zaprojektowane do wykonywania konkretnych zadań)

Fotoprzekaźniki te już na poziomie ich projektowania przeznaczone są do konkretnych zadań. Mogą to być np. fotoprzekaźniki z liniowymi plamkami, pracujące jako małe bramki, kontrolujące prowadzenie krawędzi np. folii transparentnych, wykrywające zbliżeniowo jako jeden obiekt zgrzewki i obiekty transparentne (bez użycia odbłyśnika), zliczają ściśnięte opakowania itp.

Fotoprzekaźniki z I/O Link oraz Smart Sensors

IO-Link otwiera nowe możliwości komunikacji między układem sterowania instalacji i urządzeniami. Czujniki i elementy wykonawcze stają się aktywnymi uczestnikami procesu w sieci automatyki. Jako nadajniki przesyłają informacje o błędach i stanach do układu sterowania. Jako odbiorniki odbierają natomiast sygnały i przetwarzają je. Pozwala to zoptymalizować koszty i procesy w całym łańcuchu tworzenia wartości dla wszystkich branż.

W przypadku standardu IO-Link chodzi o połączenie typu punkt-punkt między dowolnymi sieciami, umożliwiające integrację dolnego poziomu urządzeń sieciowych do komunikacji

Dzięki komunikacji po IO-Link fotoprzekaźniki prócz przesyłania sygnałów i informacji o zjawisku oferują rozbudowene funkcje diagnostyczne, parametryzacji,  szybszego przestawiania maszyn i linii np. według kilku wprowadzonych wzorców (tzw. recept) do wyboru, itp.

Smart Sensors (czujniki inteligentne) są bardziej zaawansowaną wersję czujników pracujących po protokole IO-Link.

Zawierają bardziej zaawansowane funkcje, które realizują konkretne zadania. Niektóre funkcje są bardzo podobne do tych realizowanych w sterownikach PLC, np. timer, deboucer, licznik, wirtualne wyjścia, podstawowe funkcje logiczne itp.

W pewnych przypadkach odpowiednio dobrany i zaprogramowany fotoprzekaźnik typu Smart Sensor potrafi zrealizować sam całe zadanie bez użycia sterownika PLC. W innych przypadkach Smart Sensors odciążają PLC i zwiększają wydajność maszyn czy linii produkcyjnych.

Podsumowanie

Jak zauważyłeś na samym początku, jest to pierwsza część artykułu o fotoprzekaźnikach, mam nadzieję że choć trochę zainteresowałem Cię tym artykułem oraz coś z tego artykułu przyda Ci się w twojej przygodzie z automatyką.

Więcej informacji można uzyskać na stronie www.sick.com

Autorzy:

Paweł Wiacek – SICK
Maciej Pala – Technik Automatyk
Marcin Faszczewski –  iAutomatyka.pl
Paweł Zadroga – iAutomatyka.pl



Utworzono: / Kategoria: , , , ,
  • Autor: Maciej Pala
  • Z wykształcenia Technik Elektronik Automatyki Przemysłowej, od 2005 bezustannie pracujący w pełni zautomatyzowanym magazynie wysokiego składowania jako technik automatyk. Zafascynowany automatyką i wszystkim, co z nią związane. Od 2017 roku autor wielu artykułów związanych z automatyka i nie tylko na portalu iAutomatyka.pl. Od niedawna autor foto bloga the_automation_technician na Instagramie.
  • Profil Autora

Reklama

Newsletter

Zapisz się i jako pierwszy otrzymuj nowości!



PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ



NAJNOWSZE PUBLIKACJE OD UŻYTKOWNIKÓW I FIRM

Reklama



POLECANE FIRMY I PRODUKTY
  • Ekonomiczne monitorowanie i sterowanie, teraz także dzięki panelom 2 generacji. Dzięki odpowiedniemu doborowi funkcji HMI, panele Basic 2 generacji stanowią doskonałe rozwiązanie przy produkcji maszyn lub w małych aplikacjach przemysłowych....
  • Inteligentny chwytak równoległy SCHUNK EGI z certyfikowanym interfejsem PROFINET-IRT został zaprojektowany z myślą o rozmaitych wymagających zastosowaniach z zakresu przenoszenia w branży elektronicznej, farmaceutycznej i laboratoryjnej. Te...
  • Produkty i rozwiązania firmy SICK są równie różnorodne jak codzienność w przedsiębiorstwie. Szkolenia SICK dla użytkowników umożliwiają zdobycie wiedzy na temat zróżnicowanej oferty naszych innowacyjnych produktów w formie dostosowanej do k...
    Link: Terminy
  • PR200 to uniwersalne i łatwe w obsłudze urządzenie zaprojektowane w plastikowej obudowie do montażu na szynie DIN jako alternatywa dla PLC. Przekaźnik jest dostępny w kilku wersjach dla napięcia stałego i przemiennego. Jest wyposażony w cyf...
  • Czym jest PRRT? PRRT oznacza Power Remote Reset Technology, opatentowaną funkcję, którą posiadają wybrane switche przemysłowe PoE i media konwertery firmy Antaira. Prezentowana funkcja umożliwia łatwe zresetowanie zasilanego urządzenia w zd...
  • System MasterIN firmy Finder składa się z przekaźnikowych modułów sprzęgających z terminalami Push-in. Technologia ta reprezentuje najnowsze osiągnięcia w bezśrubowych ‘sprężynowych’ zaciskach, oferujących szybką instalację. W porównaniu do...